Βυζαντινά Κάστρα

Τα τείχη Θεσσαλονίκης αποτελούσαν την οχύρωση της βυζαντινής πόλης και παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον και σημασία από αρχαιολογική, αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική άποψη. Τα όρια των βυζαντινών τειχών της Θεσσαλονίκηςσυνέπιπταν με εκείνα των ρωμαϊκών.

Τα τείχη Θεσσαλονίκης ήταν χτισμένα από στενές ζώνες λίθων και πλατύτερες πλίνθων και απλωνόταν σε μήκος 7-8 χιλιομέτρων. Τα τείχη είχαν τετράγωνη κάτοψη (σχήμα τραπεζίου) και ύψος 10-12 μ. και το βόρειο τμήμα τους ενωνόταν με τα τείχη της Ακρόπολης Θεσσαλονίκης.

Σήμερα σώζονται μόνο 3 χιλιόμετρα.

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, μέρος των τειχών Θεσσαλονίκης οικοδομήθηκε με απλούς πλίνθους. Σε κάποια σημεία σώζεται ένα μικρό μέρος του τείχους σε απόσταση 4-6 μέτρων από το βασικό τείχος και ονομάζεται προτείχισμα. Το προτείχισμα διευκόλυνε τους πολιορκούμενους και έκανε δύσκολη την προσβολή από τις πολιορκητικές μηχανές. Μπροστά από το προτείχισμα υπήρχε τάφρος με νερό.

Το κύριο τείχος Θεσσαλονίκης ήταν διπλό και ενισχυμένο κατά διαστήματα με πύργους και πύλες στις πιο πεδινές περιοχές, με το εσωτερικό κυρίως τείχος, το «ενδότερο» και το εξωτερικό το «προτείχισμα» να απέχουν σε απόσταση 10 μ.

Σήμερα σώζονται περίπου 60 πύργοι. Όλοι έχουν τετράγωνη διατομή εκτός από τον Λευκό Πύργο και το πύργο Τριγωνίου. Αυτοί οι δύο θεωρείται ότι χτίσθηκαν πάνω σε παλαιότερους πύργους κατά τον 15ο αιώνα.  Στο θαλάσσιο τμήμα των τειχών δεν υπήρχαν πύλες, ενώ στο εσωτερικό τεχνητό λιμάνι του Μεγάλου Κωνσταντίνου υπήρχε χαμηλό τείχος προς την πλευρά της πόλης και ένας λιμενοβραχίονας, το «Τζερέμπουλον», προς πλευρά της θάλασσας.

Η μεγάλη ανοικοδόμηση των τειχών έγινε τα παλαιοχριστιανικά χρόνια (τέλη 4ου-αρχές 5ου αι.) από τον Ορμίσδα, ενώ οι συχνές βαρβαρικές επιδρομές του 5ου και του 6ου αι. έκαναν επιτακτική την ανάγκη συνεχών ενισχύσεων των τειχών. Στο δυτικό τμήμα των τειχών απέναντι από το νεκροταφείο των Προτεσταντών, υπάρχει επιγραφή από πλίνθους που έχει πάρει το όνομα του Ορμίσδα.  Η επιγραφή  περιλαμβάνει τρεις σειρές, όπου η καθεμία έχει μήκος 9 μέτρα και από αυτές τις τρεις σειρές μόνο η δεύτερη έχει σωθεί σε καλή κατάσταση και μερικά διάσπαρτα γράμματα από τη τρίτη σειρά.

Στο κάτω μέρος της επιγραφής φαίνονται καθαρά , λατινικοί σταυροί.

Μετά από την αμέλεια που οδήγησε στην εύκολη εκπόρθηση της πόλης από τους Σαρακηνούς το 904, τα τείχη ενισχύθηκαν για να αντιμετωπίσουν το βουλγαρικό κίνδυνο.

Οι Βυζαντινές οχυρώσεις

Σοβαρές επιδιορθωτικές εργασίες έγιναν τον 13ο και τον 14ο αιώνα από τους Παλαιολόγους, τόσο στα τείχη (πύλη Άννας Παλαιολογίνας) όσο και στο Επταπύργιο (Ακρόπολη). Η αδιαφορία των Βενετών (1423-1430) διευκόλυνε την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους που αφού την κατέλαβαν την οχύρωσαν με μεγάλη προσοχή.